Alejandro Zambra
(1975) liep school aan het elitaire Instituto Nacional toen Chili van een
dictatuur naar een democratie overging. Schrijven over die tijd was cruciaal,
maar hoe? Na lang broeden en proberen vond hij de goede vorm. In Begrijpend lezen vatten we de Chileen op
het toppunt van zijn kunnen.
Een roman als meerkeuzetoets? Het idee is origineel en
amusant, maar tot wat voor boek leidt het? Halfslachtig postmodernisme? Niet
als de auteur in kwestie Alejandro Zambra heet, ook wel “de nieuwe literaire
superster van Latijns-Amerika” volgens The New Yorker. Toen de Chileen tien
jaar geleden debuteerde met de uitgepuurde en melancholieke liefdesgeschiedenis
Bonsai, wist hij de aandacht van de
critici meteen te vangen en met elke nieuwe titel licht zijn literair aura
intenser op. Zijn dunne romans zijn wonderdoosjes. Soms schater je het uit,
soms krimpt je maag samen, je mijmert, je piekert, je glimlacht, en als de
laatste zin is gelezen wil je terug naar af om met een nieuw inzicht te
herbeginnen.
Zambra groeide op tijdens de dictatuur van Pinochet. In zijn vorige roman, Manieren om naar huis terug te keren, graaft hij in zijn kinderjaren en laat hij zien hoe de latente terreur zijn generatie markeerde. Dat hij ook zou schrijven over wat volgde, zijn middelbare schooltijd en Chili’s overgang naar een democratie, was evident, maar elke poging tot een ‘normale roman’ mislukte. Zijn herinneringen aan 1993, toen hij achttien was en de universitaire toelatingstoets moest afleggen, brachten soelaas. Chili had de dictatuur achter zich gelaten, maar aan het elitaire Instituto Nacional, waar Zambra schoolliep en de banken deelde met kinderen van politici, viel daar weinig van te merken. De opleiding was één lange aanloop naar de universitaire toelatingstoets: je score bepaalde welke richting aan welke universiteit je mocht volgen en welke plaats in de maatschappij je daarna kon innemen. Het taalexamen, dat uit negentig meerkeuzevragen bestond, was de perfecte vorm voor een boek over de problematische transitie die het schoolsysteem en de hele samenleving doormaakten.
Begrijpend lezen heeft veel weg van een onschuldige oefening, maar wie het werk van Zambra kent weet beter. Zijn romans ogen spontaan en eenvoudig, maar de schrijver laat niets aan het toeval over. Het concept van Begrijpend lezen is virtuoos. Mits taalspelletjes zoals ‘kies de term die niet in het rijtje thuishoort’ of ‘schrap de overbodige zin(nen)’ drijft hij je gedachtenmotor aan en laat je associaties maken tot je op eigen houtje een verhaal gaat spinnen, aan de hand van de antwoorden die je op dat ogenblik het meest aanspreken. De opties zijn niet eenduidig en soms ontbreekt de logica volledig – wat wel weer logisch is als beeld voor Chili’s stuntelige overgang naar de democratie en de onzinnige toestanden die daarbij kwamen kijken. Hoe kan je deze nieuwe Zambra het best omschrijven? Humoristisch? Diepgaand? Pijnlijk? Lichtvoetig? Toegankelijk? Literair? Het geldt allemaal. Wat deze roman aantoont, is niet alleen talent, maar ook een onmetelijk respect voor de lezer. Voor elke lezer.
Zambra groeide op tijdens de dictatuur van Pinochet. In zijn vorige roman, Manieren om naar huis terug te keren, graaft hij in zijn kinderjaren en laat hij zien hoe de latente terreur zijn generatie markeerde. Dat hij ook zou schrijven over wat volgde, zijn middelbare schooltijd en Chili’s overgang naar een democratie, was evident, maar elke poging tot een ‘normale roman’ mislukte. Zijn herinneringen aan 1993, toen hij achttien was en de universitaire toelatingstoets moest afleggen, brachten soelaas. Chili had de dictatuur achter zich gelaten, maar aan het elitaire Instituto Nacional, waar Zambra schoolliep en de banken deelde met kinderen van politici, viel daar weinig van te merken. De opleiding was één lange aanloop naar de universitaire toelatingstoets: je score bepaalde welke richting aan welke universiteit je mocht volgen en welke plaats in de maatschappij je daarna kon innemen. Het taalexamen, dat uit negentig meerkeuzevragen bestond, was de perfecte vorm voor een boek over de problematische transitie die het schoolsysteem en de hele samenleving doormaakten.
Begrijpend lezen heeft veel weg van een onschuldige oefening, maar wie het werk van Zambra kent weet beter. Zijn romans ogen spontaan en eenvoudig, maar de schrijver laat niets aan het toeval over. Het concept van Begrijpend lezen is virtuoos. Mits taalspelletjes zoals ‘kies de term die niet in het rijtje thuishoort’ of ‘schrap de overbodige zin(nen)’ drijft hij je gedachtenmotor aan en laat je associaties maken tot je op eigen houtje een verhaal gaat spinnen, aan de hand van de antwoorden die je op dat ogenblik het meest aanspreken. De opties zijn niet eenduidig en soms ontbreekt de logica volledig – wat wel weer logisch is als beeld voor Chili’s stuntelige overgang naar de democratie en de onzinnige toestanden die daarbij kwamen kijken. Hoe kan je deze nieuwe Zambra het best omschrijven? Humoristisch? Diepgaand? Pijnlijk? Lichtvoetig? Toegankelijk? Literair? Het geldt allemaal. Wat deze roman aantoont, is niet alleen talent, maar ook een onmetelijk respect voor de lezer. Voor elke lezer.
Begrijpend lezen, Alejandro Zambra. Vertaling: Luc de
Rooy. Uitgeverij Karaat,
112 p. Deze recensie verscheen op 24 augustus in De Morgen.
Posts
Geen opmerkingen:
Een reactie posten